Zgodnie z Kodeksem pracy młodocianym jest osoba, która ukończyła lat 15, a nie przekroczyła lat 18. W zakresie nawiązywania stosunku pracy z takimi osobami obowiązują w Polsce szczególne przepisy, którymi zajmiemy się w dzisiejszym artykule.

Czy wolno zatrudniać osoby, które są zbyt młode, aby być uznane za młodociane?

Co do zasady zabronione jest zatrudnianie osób, które nie ukończyły 15. roku życia. W pewnych szczególnych przypadkach ustawodawca zdecydował się jednak na odejście od tej zasady. Kodeksowe wyjątki w tym zakresie kształtują się następująco:

• osoby, które ukończyły ośmioletnią szkołę podstawową, mogą być zatrudnione tak jak osoby młodociane, w roku kalendarzowym, w którym ukończą 15 lat,
• osoby, które ukończyły ośmioletnią szkołę podstawową mogą być zatrudnione na zasadach określonych dla młodocianych w celu przygotowania zawodowego w formie nauki zawodu,
• osoby, które nie ukończyły ośmioletniej szkoły podstawowej mogą być zatrudnione na zasadach określonych dla młodocianych w celu przygotowania zawodowego w formie przyuczenia do wykonywania określonej pracy.

W dwóch ostatnich przypadkach zawarcie umowy o pracę jest dopuszczalne tylko po wyrażeniu na to zgody przez przedstawiciela ustawowego oraz uzyskaniu pozytywnej opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, a w ostatnim z przypadków wymagane jest również zezwolenie dyrektora szkoły podstawowej na spełniania obowiązku szkolnego poza szkołą.

Oprócz tego na zasadach określonych dla osób młodocianych może być zatrudniona także osoba, która wprawdzie ukończyła już 18 lat, ale jest w trakcie nauki w ośmioletniej szkole podstawowej i to tylko w roku kalendarzowym, w którym osiągnęła 18. Rok życia.

Na jakich zasadach można zatrudniać osoby młodociane?

Kodeks pracy formułuje szereg zasad, na jakich dopuszczalne jest zatrudnianie osób młodocianych. Najważniejsze z nich opisane zostały w liście poniżej.

1. Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy ukończyli co najmniej ośmioletnią szkołę podstawową (poza wyjątkiem opisanym powyżej) oraz przedstawili świadectwo lekarskie stwierdzające, że praca danego rodzaju nie zagraża ich zdrowiu.

2. Jeśli młodociany nie posiada kwalifikacji zawodowych, to może być zatrudniony tylko w celu przygotowania zawodowego.

3. Pracodawca jest obowiązany zapewnić młodocianym pracownikom opiekę i pomoc, niezbędną dla ich przystosowania się do właściwego wykonywania pracy.

4. Pracodawca jest obowiązany prowadzić ewidencję pracowników młodocianych.

5. Umowa o pracę w celu przygotowanie zawodowego powinna określać sposób dokształcania teoretycznego oraz rodzaj przygotowania zawodowego.

6. Rozwiązanie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego za wypowiedzeniem jest dopuszczalne tylko w wymienionych w kodeksie przypadkach, do których należą:
a) niewypełnianie przez młodocianego obowiązków wynikających z umowy o pracę lub obowiązku dokształcania się, pomimo stosowania wobec niego środków wychowawczych;
b) ogłoszenie upadłości lub likwidacji pracodawcy;
c) reorganizacja zakładu pracy uniemożliwiającej kontynuowanie przygotowania zawodowego;
d) stwierdzenie nieprzydatności młodocianego do pracy, w zakresie której odbywa przygotowanie zawodowe.

7. Pracownik młodociany do ukończenia 18. roku życia jest obowiązany się dokształcać, a pracodawca jest obowiązany zwolnić młodocianego od pracy na czas potrzebny do wzięcia udziału w zajęciach szkoleniowych w związku z dokształcaniem się.

8. Czas pracy młodocianego nie może przekroczyć 6 godzin na dobę, w przypadku młodocianych do 16. roku życia lub 8 godzin na dobę dla młodocianych, którzy ukończyli 16 lat. Do czasu pracy młodocianych wlicza się ponadto czas nauki w wymiarze wynikającym z obowiązkowego programu zajęć szkolnych, nawet wtedy, gdy odbywają się one w godzinach pracy.

9. Jeżeli dobowy wymiar czasu pracy młodocianego jest dłuższy niż 4,5 godziny, pracodawca jest obowiązany wprowadzić przerwę w pracy trwającą nieprzerwanie 30 minut, wliczaną do czasu pracy.

10. Młodocianych nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych ani w godzinach 22:00-6:00, a w niektórych przypadkach w godzinach 20:00-6:00, ponadto każdego dnia pomiędzy okresami, kiedy pojawia się w pracy młodociany musi mieć przerwę, wynoszącą co najmniej 14 godzin i obejmującą porę nocną.

11. Młodocianemu przysługuje w każdym tygodniu prawo do co najmniej 48 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który powinien obejmować niedzielę.

12. Z upływem 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy młodociany uzyskuje prawo do urlopu (płatnego) w wymiarze 12 dni roboczych, a po roku w wymiarze 26 dni. Ponadto młodocianemu uczęszczającemu do szkoły należy udzielić urlop na czas ferii szkolnych, nie trzeba jednak tego robić, gdy nie nabył jeszcze prawa do urlopu, choć na jego wniosek można jednak urlopu udzielić zaliczkowo.

13. W przypadku młodocianych, będących uczniami szkół dla pracujących, pracodawca jest obowiązany udzielić im w okresie ferii szkolnych urlopu bezpłatnego w wymiarze nieprzekraczającym łącznie 2 miesięcy.

14. Wykonywanie pracy lub innych zajęć zarobkowych przez dziecko do ukończenia przez nie 16. roku życia jest dozwolone wyłącznie na rzecz podmiotu prowadzącego działalność kulturalną, artystyczną, sportową lub reklamową i wymaga uprzedniej zgody przedstawiciela ustawowego lub opiekuna tego dziecka, a także zezwolenia właściwego inspektora pracy.

Pewne jeszcze bardziej restrykcyjne zasady ustawodawca sformułował wobec osób zatrudniających młodocianych w celu innym niż przygotowanie zawodowe. Należą do nich:

1. Możliwość zatrudniania tylko przy wykonywaniu prac lekkich, to znaczy takich, które nie powodują zagrożenia dla życia i zdrowia młodocianego, a także nie utrudniają w wypełnianiu mu obowiązku szkolnego. Wykaz prac lekkich sporządza pracodawca po uzyskaniu zgody lekarza medycyny pracy, a zatwierdzić go musi inspektor pracy.

2. Bardziej restrykcyjne zasady określania czasu pracy, który w okresie odbywania zajęć szkolnych nie może przekroczyć 12 godzin tygodniowo i 2 godzin dziennie, a w okresie ferii szkolnych 35 godzin tygodniowo i 7 godzin dziennie. Ponadto w przypadku młodocianych w wieku do 16 lat dzienny wymiar pracy nie może przekroczyć 6 godzin. Wymiar ten jest wspólny dla wszystkich pracodawców, co wiąże się z obowiązkiem uzyskania od młodocianego oświadczenia o zatrudnieniu lub jego braku u innych pracodawców.