Podatek od spadków i darowizn zastępuje podatek dochodowy w przypadku otrzymania spadku lub darowizny przez osoby fizyczne. Oznacza to, że zwiększenie się naszego majątku w ten sposób nie będzie opodatkowane na zasadach określonych w Ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych, a zgodnie z regułami określonymi w Ustawie o podatku od spadków i darowizn. Warto na marginesie podkreślić, że sprawa będzie miała się inaczej w przypadku darowizn i spadków przekazanych na rzecz osób prawnych, wówczas bowiem stosować będziemy zasady opodatkowania uzyskanego spadku lub darowizny wynikające z Ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

Grupy podatkowe w przypadku podatku od spadków i darowizn

Aby prawidłowo ustalić wysokość podatku z tytułu uzyskania spadku lub darowizny należy najpierw ustalić stosunek między podmiotami, pomiędzy którymi nastąpiło przeniesienie majątku oraz zakwalifikować go do jednej z grup podatkowych. Stawka podatku jak i kwota zwolniona od opodatkowania są bowiem uzależnione od tego jak bliska relacja łączy owe podmioty- im jest ona bliższa, tym stawka podatku jest niższa, a kwota wolna wyższa.

Grupa zerowa

Do tak zwanej grupy zerowej należą małżonkowie, zstępni- czyli wszyscy potomkowie w linii prostej tj. dzieci, wnuki prawnuki itd., wstępni- czyli wszyscy przodkowie w linii prostej tj. rodzice, dziadkowie, pradziadkowie itd., pasierb, pasierbica, rodzeństwo, ojczym oraz macocha. Na gruncie Ustawy o podatku od spadków i darowizn za wstępnych uważa się jednak także osoby tworzące rodzinę zastępczą, prowadzące rodzinny dom dziecka lub pracujące z dziećmi w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, a za zstępnych osoby, które przebywają lub przebywały w rodzinie zastępczej, w rodzinnym domu dziecka, w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej.

W przypadku nabycia majątku w drodze spadku lub darowizny od osób zaliczanych do grupy zerowej nie zapłacimy podatku, jeśli w przeciągu 6 miesięcy zgłosimy ten fakt właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego.

Obowiązek zgłoszenia nie powstaje jednak, gdy wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie nie przekracza kwoty wolnej określonej dla I grupy podatkowej. Oprócz tego w przypadku otrzymania darowizny w postaci środków pieniężnych, których wartość od jednej osoby przekroczyła kwotę wolną dla pierwszej grupy podatkowej na przestrzeni 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie darowizny, aby zaliczyć się do zerowej grupy podatkowej mamy obowiązek udokumentować otrzymanie takiej darowizny dowodem przekazania na rachunek w banku lub SKOK-u lub przekazem pocztowym.

W przypadku niedopełnienia powyższych obowiązków uzyskany spadek lub darowizna podlega opodatkowaniu na takich zasadach, jakby był otrzymany od osoby należącej do pierwszej grupy podatkowej. Innymi słowy przynależność do zerowej grupy wiąże się z obowiązkiem zgłoszenia i udokumentowania. Jeśli obowiązki te nie zostaną dopełnione podmioty z grupy zerowej przenoszone są do grupy pierwszej.

Grupa pierwsza

Do pierwszej grupy podatkowej zalicza się małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów. Jak można więc zauważyć większość z podmiotów należących do I grupy podatkowej może przenieść się do bardziej uprzywilejowanej grupy „zerowej” przy spełnieniu wyżej wspomnianych warunków zgłoszenia oraz udokumentowania.

Grupa druga

Do drugiej grupy podatkowej należą zstępni naszego rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępni i małżonkowie pasierbów, małżonkowie rodzeństwa, rodzeństwo małżonków oraz ich małżonkowie, a także małżonkowie zstępnych.

Grupa trzecia

Trzecia grupa podatkowa obejmuje wszystkich nabywców, którzy nie zaliczają się do innych grup podatkowych.

Kwoty wolne od podatku

Opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn podlega tylko takie nabycie spadków lub darowizn, której czysta wartość przekracza wartość kwoty wolnej, która wynosi:
1) 10 434 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej;
2) 7.878 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej;
3) 5.308 zł – jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.

W tym miejscu należy wyjaśnić także czym jest czysta wartość, która stanowi podstawę obliczenia podatku od spadków i darowizn. Otóż ustawodawca wyszedł z racjonalnego założenia, żeby opodatkować tylko wartość faktycznego wzbogacenia, a nie nominalną wartość spadku/darowizny.

W związku z tym od wartości nabytych w drodze spadku lub darowizny składników majątku możemy odliczyć np. koszty leczenia i opieki w czasie ostatniej choroby spadkodawcy, jeżeli nie zostały pokryte za jego życia i z jego majątku, koszty pogrzebu spadkodawcy, łącznie z nagrobkiem, w takim zakresie, w jakim koszty te odpowiadają zwyczajom przyjętym w danym środowisku, jeżeli nie zostały pokryte z majątku spadkodawcy, z zasiłku pogrzebowego lub nie zostały zwrócone w innej formie. Zasada opodatkowania czystej wartości wzbogacenia oznacza jednak także, że jeżeli na skutek przyjęcia spadku lub darowizny następuje zwolnienie nabywcy z zobowiązania albo jego wygaśnięcie, wartość tego zobowiązania wlicza się do podstawy opodatkowania.

Warto wspomnieć także, że jeśli od jednej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie darowizny lub spadku, nabywamy kolejną darowiznę lub spadek wówczas do podstawy opodatkowania doliczamy nową darowiznę/spadek, obliczamy podatek od nowej podstawy, a następnie od tak obliczonego podatku potrącamy podatek zapłacony dotychczas.

Stawki podatku

Jak już wspomniano stawki podatku od spadków i darowizn są zależne od grupy podatkowej, do której zakwalifikowany zostanie nabywca i wyglądają następująco: