Wielu podatników (zwłaszcza z branży odzieżowej) jest zagrożonych uwikłaniem w karuzelę podatkową VAT. Do tej pory organy podatkowe oraz sądy administracyjne nieprzychylnie podchodziły do sytuacji podatników, którzy nieświadomie uczestniczyli w nielegalnym procederze.

Metodyka w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych

Zgodnie z informacją Ministerstwa Finansów metodyka w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych jest narzędziem wykorzystywanym przy dokonywaniu oceny ryzyka braku dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych udokumentowanych fakturą z wykazaną kwotą podatku od towarów i usług (VAT). Określa najistotniejsze okoliczności, które powinny być brane pod uwagę przy ocenie zachowania podatników, którzy sami nie dokonali oszustwa w zakresie podatku VAT oraz nie wiedzieli, że transakcja, w wyniku której nabyli towar, służy oszustwu w zakresie VAT.

Według zasad wskazanych w metodyce najistotniejszymi okolicznościami, które powinny być brane pod uwagę przez organy podatkowe w postępowaniach podatkowych przy ocenie dochowania należytej staranności przez podatników są między innymi:
-sprawdzenie przez podatnika, czy kontrahent jest zarejestrowany w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS) lub Centralnej Ewidencji Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG),
-sprawdzenie, czy kontrahent jest zarejestrowany jako podatnik VAT czynny,
-sprawdzenie przez podatnika, czy kontrahent posiada wymagane koncesje i zezwolenia dotyczące towarów będących przedmiotem planowanych transakcji (dokumenty potwierdzające posiadanie odpowiednich koncesji i zezwoleń powinny być przedstawione podatnikowi przez kontrahenta na żądanie podatnika),
-sprawdzenie przez podatnika, czy osoby zawierające umowę, lub dokonujące transakcję posiadają umocowanie do działania w imieniu kontrahenta.

Ponadto dokonując transakcji z kontrahentem podatnik powinien również zwrócić uwagę na to czy:
-dokonywanie płatności za towar w formie przelewu odbywa się na dwa odrębne rachunki bankowe, jeżeli cenę netto za zakupione towary zapłacono na rachunek bankowy kontrahenta, a zawarty w cenie towarów VAT został zapłacony na inny (wskazany przez kontrahenta) rachunek bankowy,
-dokonywanie płatności odbywa się za pomocą gotówki gdy wartość transakcji przekracza 15 000 zł,
-cena towaru oferowanego podatnikowi przez kontrahenta znacząco odbiegała ceny rynkowej bez ekonomicznego uzasadnienia,
-kontrahent, lub osoba go reprezentująca nie jest rezydentem w Polsce, a kontakt z nim odbywa się wyłącznie w obcym języku, poprzez zagraniczny adres e-mail, komunikator internetowy albo telefoniczny,
-nabywanie przez podatnika towarów od kontrahentów, które należą do innej branży niż ta, w której do tej pory działał, jeżeli zmiana profilu działalności kontrahenta nie ma uzasadnienia ekonomicznego.
-posiadanie przez kontrahenta wirtualnego adresu siedziby lub miejsca prowadzenia działalności gospodarczej, lub pod adresem siedziby lub miejsca prowadzenia działalności gospodarczej brak jest oznak prowadzenia tej działalności,
-termin płatności wymagany od kontrahenta był krótszy niż termin płatności oferowany przez innych dostawców z tej samej branży bez ekonomicznego uzasadnienia,
-transakcja pomiędzy podatnikiem a kontrahentem nie była udokumentowana umową, zamówieniem lub innym potwierdzeniem warunków ten transakcji,
-kontrahent będący spółką kapitałową dysponował kapitałem zakładowym niewspółmiernie niskim w stosunku do okoliczności transakcji.

Przełomowy wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi

Mimo stosowania się przed podmioty, które nieświadomie biorą udział w karuzeli podatkowej do większości z powyżej wskazanych wytycznych, organy podatkowe często nie uznają należytej staranności podatnika. Przełomowy pod tym względem może być wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 25 czerwca 2019 roku sygn. I SA/Łd 218/19, w którym skład orzekający stwierdził, że „TSUE stwierdził, że nie można odmówić podatnikowi prawa do odliczenia podatku od wartości dodanej należnego lub zapłaconego z tytułu towarów otrzymanych przez niego, na tej podstawie, iż biorąc pod uwagę przestępstwa lub nieprawidłowości, jakich dopuścił się wystawca faktury dotyczącej tej dostawy, uznaje się, że nie została ona rzeczywiście dokonana przez rzeczonego wystawcę, chyba że zostanie wykazane na podstawie obiektywnych przesłanek – bez wymagania od podatnika podejmowania czynności sprawdzających, które nie są jego zadaniem – iż podatnik ten wiedział lub powinien był wiedzieć, że wskazana dostawa wiąże się z przestępstwem w dziedzinie podatku od wartości dodanej (postanowienie z 6 lutego 2014 r. w sprawie C-33/13 Jagiełło).”

W omawianym wyroku Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi rozłożył na czynniki pierwsze regularnie stosowaną przez organy podatkowe argumentację wobec podatników, którzy nieświadomie stają się uczestnikami karuzeli podatkowej zwłaszcza w transakcjach związanych z handlem hurtowym odzieżą. W ocenie Sądu „Przy tego rodzaju sprzedaży nie ma podstaw do czynienia skarżącemu zarzutu, że nie dochował standardów staranności wymaganej przy tego typu transakcjach, gdyż przy sprzedaży bezpośredniej, w miejscu przeznaczonym do tego rodzaju handlu, standardem jest, że za wydawany bezpośrednio nabywcy towar następuje bezpośrednia zapłata, w tym w formie gotówkowej (przy zachowaniu wymogów dotyczących podmiotów gospodarczych, wynikających z art. 22 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, co do wielkości kwoty, którą można regulować gotówkowo), a dokumentem potwierdzającym taką sprzedaż jest faktura wystawiona przez sprzedawcę z jego danymi.

Można czynić skarżącemu zarzut, że sprawdził sprzedawców jedynie w zakresie rejestracji w KRS, pomijając możliwość zwrócenia się do urzędu skarbowego w zakresie weryfikacji podatników co do ich rejestracji, lecz zarzut ten byłby trafny, gdyby tego rodzaju weryfikacja pozwoliła skarżącemu na stwierdzenie, że podmioty te nie były zarejestrowane jako podatnicy VAT, podczas gdy miały one taką rejestrację. Zwrócenie się zatem do naczelnika urzędu skarbowego o taką informację nie miałoby żadnego wpływu na świadomość skarżącego co do tego, że jej kontrahenci są podmiotami nierzetelnymi. Zarzuty, że – przy tego rodzaju sprzedaży – skarżący nie sprawdził siedzib spółek, ani nie weryfikował tożsamości osoby, która dokonywała sprzedaży towaru, uznać należy za wykraczające poza standardy wymaganej dla tego rodzaju transakcji.

Kupujący nie ma żadnych podstaw prawnych by legitymować osobę, która znajduje się na terenie stoiska i ustalać, czy jest to pracownik spółki bądź osoba upoważniona do sprzedaży w imieniu spółki. Kupujący ma prawo założyć, że osoba obecna na stoisku handlowym jest uprawniona do dokonania dostawy towaru w imieniu spółki, w tym do przyjęcia pieniędzy i wydania towaru, tym bardziej jeśli na żądanie skarżącego przedstawiła wyciąg spółki z KRS oraz deklaracje VAT-7. W tej sytuacji skarżący miał prawo przyjąć, że nabywa towar od legalnie działającego podmiotu – podatnika VAT.

Z tych samym względów za bezzasadne uznać należy zarzuty zawarte w decyzji organu odwoławczego pod adresem staranności skarżącego, że nawiązał współpracę bez umowy, nie nawiązał z kontrahentami wcześniej żadnych kontaktów, nie wysyłał maili, zapytań ofertowych, gdyż przy sprzedaży bezpośredniej, przy której nabywca decyduje się na zakup towaru w miejscu sprzedaży w zależności od bezpośredniego stwierdzenia jego właściwości i ceny, przy uwzględnieniu ewentualnych negocjacji co do jej wielkości, powyższe formy nawiązywania współpracy handlowej pomiędzy podmiotami gospodarczymi nie są stosowane.
Za bezpodstawne uznać należy także twierdzenie, że skarżący zobowiązany był do zachowania szczególnej ostrożności przy doborze kontrahenta dokonując zakupów w Centrum Handlowym mieszczącym się w W., które jest miejscem identyfikowanym z nielegalnym obrotem towarowym, o czym informowały środki masowego przekazu, gdyż w takim przypadku zachodzi pytanie o należytą staranność organów podatkowych w bieżącej kontroli podmiotów handlujących w tym miejscu, do których obowiązków należy właśnie eliminowanie z obrotu podmiotów nierzetelnych.

Skoro wiedza w powyższym zakresie była i jest notoryjna to głównie do organów celno-podatkowych należy eliminowanie nieuczciwych podmiotów handlujących w tym miejscu, a podmioty dokonujące tam zakupów – oczywiście nie będąc pozbawione obowiązku dochowania należytej staranności – w sytuacji gdy miejsce to jest jednak dopuszczone do realizacji transakcji handlowych, mogą mieć przeświadczenie, że podmioty tam sprzedające towary, dysponujące wydzielonymi miejscami do handlu w oparciu o stosowne umowy (najmu lub dzierżawy) – z uwagi na wiedzę, na którą się powołał organ podatkowy – są na bieżąco weryfikowane (kontrolowane) przez stosowne służby podatkowe.”