Wolność prowadzenia działalności gospodarczej jest zagwarantowana w art. 20. polskiej Konstytucji. Ta sama Konstytucja dwa artykuły dalej dopuszcza jednak ograniczenia tej wolności ze względu na ważny interes publiczny. W dzisiejszym artykule zajmiemy się omówieniem istniejących w Polsce form reglamentacji działalności gospodarczej oraz tym jakie branże są nią objęte.

Stopnie form reglamentacji gospodarczej odnaleźć możemy w ust. 1. art. 37. ustawy Prawo przedsiębiorców i należą do nich:
– koncesja;
-zezwolenie;
-wpis do rejestru działalności regulowanej.

Oprócz wymienionych powyżej form reglamentacji prawo nakłada na podmioty chcące świadczyć usługi z pewnych obszarów obowiązek posiadania określonych uprawnień np. licencji detektywa czy wpisu na listę radców prawnych, ich celem jest zapewnienie bezpieczeństwa w pewnych, wymagających specjalnych kwalifikacji, sferach obrotu gospodarczego. Należą one co prawda do form ograniczenia wolności gospodarczej, jednak nie dotyczą one działania przedsiębiorstwa a uprawnień konkretnych osób do wykonywania określonych czynności, dlatego nie będziemy się na nich dzisiaj skupiać.

Rozważając kwestie reglamentacji działalności gospodarczej należy wspomnieć także o tym, że bycie przedsiębiorcą w jakiejkolwiek branży wiąże się w Polsce z obowiązkiem wpisu do odpowiedniego rejestru. Obowiązku tego jednak nie uznaje się za formę reglamentacji, gdyż wpis ten służy celom informacyjnym, a nie ograniczeniu dostępu do danej branży gospodarki.

Koncesja

Pierwszą i najbardziej restrykcyjną formą ograniczenia swobody działalności gospodarczej jest koncesja. Formę tę w dawnych czasach utożsamiano z „podzieleniem się” przez państwo prawnie zagwarantowanym monopolem. Choć koncepcja ta jest w dzisiejszym systemie prawa nieaktualna to unaocznia ona jak ważnych kwestii dotyczy koncesja. Sama koncesja tak jak inne formy reglamentacji stanowi indywidualne przyzwolenie na działanie w branży, w której działanie bez jej uzyskania jest zakazane.

Od innych form reglamentacji koncesja wyróżnia się jednak tym, że dotyczy ona strategicznych dziedzin gospodarki, do których należą następujące obszary:
-poszukiwanie wydobywanie niektórych kopalin;
-wytwarzanie i obrót materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym;
-wytwarzanie, przetwarzanie, magazynowanie, przesyłanie, dystrybucja i obrót paliwami i energią;
-przesyłanie dwutlenku węgla w celu jego podziemnego składowania;
-ochrona osób i mienia;
-rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych, z wyłączeniem programów rozpowszechnianych wyłącznie w systemie teleinformatycznym, które nie są rozprowadzane naziemnie, satelitarnie lub w sieciach kablowych;
-przewozy lotniczych;
-prowadzenia kasyna gry.

Występując z wnioskiem o koncesję pamiętać należy, że decyzja o wydaniu koncesji nie jest decyzją związaną, oznacza to, że w przypadku wydawania koncesji organ ma dużą swobodę przy rozstrzyganiu komu jej udzieli, a komu nie. Wynika to z zawartej w ustawie Prawo przedsiębiorców przesłanki odmowy wydania koncesji, którą jest „zagrożenie obronności lub bezpieczeństwa państwa lub obywateli”. W praktyce przesłanka ta powoduje, że organ koncesyjny może swobodnie odmawiać wnioskującym podmiotom dostępu do branż objętych obowiązkiem uzyskania koncesji.

Poza tym uzyskanie koncesji wiąże się z dużym prawdopodobieństwem kontroli ze strony organu koncesyjnego w zakresie określonym w ustawie Prawo przedsiębiorców, czyli:
-zgodności wykonywanej działalności z udzieloną koncesją;
-przestrzegania warunków wykonywania działalności gospodarczej;
-obronności lub bezpieczeństwa państwa, ochrony bezpieczeństwa lub dóbr
osobistych obywateli.

W Polsce co do zasady organem wnioski o udzielenie koncesji rozpatruje odpowiedni minister, jednak przepisy regulujące określone działy koncesjonowane często przewidują wyjątek od tej reguły, np. koncesję na wykonywanie przewozów lotniczych wydaje Prezes Urzędu Lotnictwa Cywilnego.

Zezwolenie

Drugą formą reglamentacji działalności gospodarczej jest zezwolenie. Koncesję od zezwolenia różnią w zasadzie tylko przesłanki wydania. Zgodnie z ustawą Prawo przedsiębiorców decyzja o wydaniu zezwolenia nie ma charakteru uznaniowego, jak ma to miejsce w przypadku koncesji. Jednak od tej zasady także zdarzają się czasem odstępstwa i w niektórych przypadkach organ wydający zezwolenia posiada pewien luz decyzyjny. W przypadku zezwoleń trudno jest wskazać jakiekolwiek ogólne zasady dotyczące dziedzin gospodarki, których dotyczą czy też organów, które owe zezwolenia wydają.

Wynika to z faktu, że kwestia udzielania zezwoleń nie została uregulowana na gruncie jednego aktu prawnego. I tak np. zezwolenie na prowadzenie działalności bankowej wydaje Komisja Nadzoru Finansowego, a zezwolenie na prowadzenie apteki Wojewódzki Inspektor Farmaceutyczny. W przypadku rozpoczynania działalności gospodarczej w nowej branży najlepiej jest więc odwiedzić stronę biznes.gov.pl, gdzie można znaleźć listę organów odpowiedzialnych za wydawanie poszczególnych zezwoleń albo skontaktować się z prawnikiem.

Obowiązkowi uzyskania zezwolenia podlegają między innymi: detaliczna i hurtowa sprzedaż alkoholu, prowadzenie hurtowni farmaceutycznej, zbieranie i przetwarzanie odpadów czy prowadzenie imprez masowych.

Wpis w rejestrze działalności regulowanej

Ostatnią i zarazem najłagodniejszą formą reglamentacji działalności gospodarczej jest wpis do rejestru działalności regulowanej. Wskazać należy, że nie istnieje jeden ogólny rejestr kumulujący wszystkie obszary objęte obowiązkowym wpisem, co oznacza, że podobnie jak w przypadku zezwolenia należy odwiedzić strony rządowe lub profesjonalistę celem ustalenia czy prowadzona działalności podlega obowiązkowemu wpisowi do rejestru działalności regulowanej.

Z punktu widzenia wnioskodawcy najważniejszą różnicą między wpisem do rejestru działalności regulowanej a koncesją czy zezwoleniem jest to, że w przypadku wpisu organ nie bada czy podmiot faktycznie spełnia określone wymagania, a jedynie przyjmuje od podmiotu ubiegającego się o wpis oświadczenie o spełnianiu warunków. Oznacza to, że w tych przypadkach organ niejako wierzy wnioskodawcy na słowo.

Może się jednak zdarzyć, że tak dalekie zaufanie do wnioskodawcy obróci się przeciwko niemu, gdyż w niektórych przypadkach lepiej jest przejść przez proces sprawdzenia czy spełnia się wymagane warunki niż ryzykować złożenie nieprawdziwego oświadczenia o ich spełnianiu, którego konsekwencje wystąpią dopiero w momencie kontroli prowadzonej działalności.

Obowiązkowemu wpisowi do rejestru działalności regulowanej podlegają np. usługi detektywistyczne, obrót środkami ochrony roślin, organizowanie imprez turystycznych, działalność telekomunikacyjna czy prowadzenie ośrodka szkolenia kierowców.