Odpowiedzialność odszkodowawczą za spowodowanie szkody w cudzym majątku reguluje Kodeks cywilny. Natomiast odpowiedzialność materialną pracownika za szkody wywołane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązków pracowniczych reguluje Kodeks pracy w dziale V  pod tytułem „Odpowiedzialność za powierzone mienie”.

Rodzaje odpowiedzialności materialnej pracownika

Ustawodawca przewidział w Kodeksie pracy dwa rodzaje odpowiedzialności pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy podczas wykonywania obowiązków pracowniczych:
– na zasadach ogólnych – jest to odpowiedzialność powszechna obejmująca wszystkich pracowników,
– odpowiedzialność za mienie powierzone – pracownikowi w ramach dodatkowej umowy powierzono mienie pracodawcy do wyliczenia się lub do zwrotu.

Odpowiedzialność materialna pracownika na zasadach ogólnych

Odpowiedzialność materialna pracownika na zasadach ogólnych powstaje w momencie nawiązania stosunku pracy i obejmuje:

– szkodę wyrządzoną z winy nieumyślnej – w tym przypadku pracownik odpowiada do wysokości szkody w takim zakresie, w jakim to on się do niej przyczynił, przy czym wysokość odszkodowania nie może przewyższać trzymiesięcznego wynagrodzenia za pracę z momentu powstania szkody; odpowiada on także tylko w zakresie rzeczywiście poniesionej straty (tzw. damnum emergens), a nie odpowiada za utratę zysków, które mogłyby powstać po stronie pracodawcy, gdyby pracownik do szkody nie doprowadził (tzw. lucrum cessans); jeśli natomiast szkoda została spowodowana przez kilku pracowników, wówczas każdy z nich odpowiada w wysokości adekwatnej do stopnia przyczynienia się do niej.

– szkodę wyrządzoną z winy umyślnej – odpowiedzialność w pełnej wysokości – w tym przypadku pracownik nie korzysta z żadnej ochrony i odpowiada zarówno za rzeczywiście poniesione straty jak i straty polegające na utracie możliwych zysków; odszkodowanie nie jest też ograniczone trzykrotnością miesięcznego wynagrodzenia, a także pracownik nie korzysta z ochrony polegającej na tym, że wobec osoby trzeciej odpowiada za niego pracodawca.

Jak należy rozumieć winę pracownika?

Wina pracownika może przyjąć 4 formy:

1. Wina nieumyślna

– niedbalstwo – gdy pracownik przewiduje, że jego zachowanie może wywołać szkodę, ale bezpodstawnie sądzi, że szkoda ta nie nastąpi,
– lekkomyślność – gdy nie przewiduje, że jego działanie może wywołać szkodę, choć powinien to przewidzieć,

2. Wina umyślna

3. Wina z zamiarem ewentualnym, gdy pracownik nie dąży do spowodowania szkody, choć przewiduje, że jego działanie może ją wywołać i godzi się na to.

4. Wina z zamiarem bezpośrednim, gdy działanie pracownika jest bezpośrednio nakierowane na spowodowanie szkody po stronie pracodawcy.

Odpowiedzialność za mienie powierzone

Powierzenie mienia oznacza wydanie mienia pracownikowi na podstawie odbioru rzeczy za pokwitowaniem, poprzez spis z natury lub inwentaryzację zdawczo-odbiorczą.

Odpowiedzialność za mienie powierzone dzieli się na:

– odpowiedzialność indywidualną,
– współodpowiedzialność – kilka zatrudnionuych osób (pracowników), odpowiada za mienie

W przypadku szkody powstałej w mieniu powierzonym, pracownik jest odpowiedzialny w pełnej wysokości niezależnie od tego, czy szkoda powstała z winy umyślnej, czy też nieumyślnej. Uwolnienie się przez pracownika od odpowiedzialności za powierzone mienie może mieć miejsce w takich przypadkach, jak:
– kradzież dokonana przez osobę trzecią,
– niedostateczne zabezpieczenie przed dostępem osób z zewnątrz,
– brak właściwej organizacji pracy.

Jeśli szkoda została wyrządzona umyślnie, czyli powstała wskutek zawinionego niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków, pracownik, pracownik ma obowiązek naprawienia szkody w pełnej wysokości, z uwzględnieniem utraconych korzyści pracodawcy. To pracodawca musi jednak udowodnić winę i szkode pracownika.

Współodpowiedzialność – łączne powierzenie mienia

Pracodawca ma prawo powierzyć pieczę nad mieniem także kilku pracownikom, zawierając z nimi umowę o łącznym powierzeniu mienia. Może być ona zawarta, jeśli liczba pracowników w miejscu powierzenia mienia nie przekracza:
przy pracy na 1 zmianę – 8 osób,
przy pracy na 2  zmiany – 12 osób,
przy pracy na 3 zmiany – 16 osób.

Przy zawieraniu takiej umowy należy pamiętać o zachowaniu następujących warunków:
– każda zmiana w składzie pracowników objętych wspólną odpowiedzialnością materialną będzie wymagała zawarcia nowej umowy,
– pracownicy ponoszący wspólną odpowiedzialność materialną odpowiadają w częściach określonych w umowie,
– w przypadku stwierdzenia, że szkoda w całości lub w części została spowodowana przez określonych pracowników, tylko ci pracownicy – sprawcy szkody, poniosą odpowiedzialność za tę szkodę w całości lub części, za którą odpowiadają,
– umowa o wspólnej odpowiedzialności za powierzone mienie przestaje obowiązywać wraz z ustaniem stosunku pracy.