Zgodnie z art. 5. Ordynacji podatkowej zobowiązaniem podatkowym jest wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego.

Pobieżne zapoznanie się z tym przepisem może sugerować, że jedynym sposobem na skuteczne doprowadzenie do wygaśnięcia zobowiązania podatkowego jest więc zapłata podatku. Nie jest to jednak prawda, dlatego w dzisiejszym artykule omówimy występujące w polskim prawie formy wygaśnięcia zobowiązania podatkowego.
Art. 59. § 1. Ordynacji podatkowej zawiera zamknięty katalog form doprowadzenia do wygaśnięcia zobowiązania podatkowego.

Zgodnie z brzmieniem przepisu:

Zobowiązanie podatkowe wygasa w całości lub w części wskutek:
1) zapłaty;
2) pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta;
3) potrącenia;
4) zaliczenia nadpłaty lub zaliczenia zwrotu podatku;
5) zaniechania poboru;
6) przeniesienia własności rzeczy lub praw majątkowych;
7) przejęcia własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym;
8) umorzenia zaległości;
9) przedawnienia;
10) zwolnienia z obowiązku zapłaty na podstawie art. 14m ordynacji podatkowej;
11) nabycia spadku w całości przez Skarb Państwa albo jednostkę samorządu terytorialnego

1. Zapłata

Pierwszym i najoczywistszym sposobem na doprowadzenie do wygaśnięcia zobowiązania podatkowego jest zapłata podatku. Jednak nawet z tą pozornie prostą metodą może wiązać się wiele wątpliwości. Ciekawym jest, że choć zapłata jest podstawowym sposobem wykonania zobowiązania podatkowego to polskie przepisy podatkowe w żaden sposób nie regulują jej istoty, co prawdopodobnie jest wynikiem uznania przez ustawodawcę, że termin ten jest na tyle jasny, że nie wymaga wyjaśnienia.
Przedmiotem zapłaty podatku jest oczywiście pieniądz. W związku z tym stwierdzeniem mogą się jednak pojawić po stronie czytelnika następujące pytania.

Czy podatek można zapłacić w walucie innej niż polski złoty?

W polskim prawie brak jest przepisów, według których podatki należy płacić tylko w polskiej walucie. Zasadę walutowości można jednak wyinterpretować na podstawie przepisów stanowiących, że podstawy opodatkowania należy zaokrąglać do pełnych złotych. Ponadto polskie przepisy podatkowe nie regulują kwestii przeliczania walut obcych na naszą walutę w przypadku zobowiązań podatkowych. Wobec tego należy przyjąć, że o ile ustawodawca wyraźnie nie zaznaczy inaczej zapłata podatku powinna nastąpić w złotych.

Czy podatek może za kogoś zapłacić osoba trzecia?

Odpowiedź na to pytanie jest bardziej skomplikowana niż mogłoby się wydawać. Otóż najbliżsi członkowie rodziny (małżonka, małżonek, zstępni, wstępni, pasierb, pasierbica, rodzeństwo, ojczym i macocha) mogą skutecznie zapłacić za podatnika podatek w dowolnej wysokości. Ponadto aktualny właściciel przedmiotu, na którym ciąży hipoteka przymusowa lub zastaw skarbowy może zapłacić podatek, który jest w ten sposób zabezpieczony. Oprócz tego każdy inny podmiot może za nas zapłacić podatek, jeśli kwota podatku nie przekracza 1000 zł.

Czy podatek można zapłacić w formie innej niż gotówkowa?

Zgodnie z definicją podatku podatek jest świadczeniem pieniężnym, w związku z tym zapłata podatku powinna być dokonana w pieniądzu. Zdefiniowanie jednak tego czym jest pieniądz może nastręczyć nam pewnych kłopotów. Art. 60. §1. Ordynacji podatkowej reguluje kwestie formy zapłaty podatku. Wyróżnia on formę gotówkową, która nie wymaga pogłębionego komentarza, oraz bezgotówkową.

Zgodnie z omawianymi przepisami zapłaty w formie bezgotówkowej można dokonać poprzez przelew lub za pomocą „innego instrumentu płatniczego”, czyli przy użyciu oprogramowania udostępnionego przez bank lub innego dostawcę usług płatniczych w rozumieniu ustawy o usługach płatniczych. W Polsce nie jest jednak dopuszczalne zapłacenie podatku przy pomocy kryptowalut.

2. Pobranie podatku przez płatnika lub inkasenta

Wiele ustaw podatkowych w Polsce wprowadza w swojej konstrukcji podmioty odpowiedzialne za wpłacenie podatku do organu, pomimo niebycia podatnikiem. Do takich podmiotów należą podatnik oraz inkasent. Są oni odpowiedzialni za pobranie od podatnika podatku i wpłacenie go we właściwym terminie organowi podatkowemu. Płatnik oprócz tych obowiązków musi jeszcze przed pobraniem obliczyć wysokość podatku.

Taka sytuacja ma miejsce np. w przypadku podatku od czynności cywilnoprawnych, kiedy notariusz obsługuje podmioty, które dokonują między sobą sprzedaży nieruchomości w formie aktu notarialnego. Podatnikiem w tym podatku jest kupujący nieruchomość, jednak płatnikiem podatku jest notariusz. W momencie, w którym pobierze on należny podatek, zobowiązanie podatkowe podatnika wygasa.

3. Potrącenia

Potrącenie zobowiązania podatkowego polega na likwidacji dwóch zobowiązań jakie łączą podatnika ze Skarbem Państwa lub jednostką samorządu terytorialnego. Potrącenie takie może mieć miejsce np., gdy podatnikowi przysługuje odszkodowanie z tytułu niesłusznego skazania, a zarazem ciąży na nim zobowiązanie podatkowe. Na wniosek podatnika lub z urzędu oba te zobowiązania w odpowiadającej sobie wysokości zostają potrącone. Wierzytelność, która przysługuje podatnikowi musi być jednak bezsporna i wymagalna, a także musi należeć do katalogu wymienionego w art. 64. §1. Ordynacji podatkowej.

4. Zaliczenie nadpłaty lub zaliczenia zwrotu podatku

W przypadku powstania nadpłaty podatku, a więc zapłacenia go w kwocie wyższej niż należna, nadpłata taka jest z urzędu zaliczana na poczet zaległości podatkowych wraz z odsetkami. Jeśli podatnik nie ma zaległości, nadpłata jest mu przez organ zwracana. Podatnik może jednak zrezygnować z bezpośredniego zwrotu i żądać zaliczenia nadpłaty na poczet przyszłych zobowiązań finansowych.

5. Zaniechanie poboru

Zaniechanie poboru podatku jest kompetencją Ministra Finansów, który w przypadkach uzasadnionych interesem publicznym lub ważnym interesem podatników wydać rozporządzenie, które obniża lub likwiduje zobowiązanie podatkowe.

6. Przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych

Szczególnym przypadkiem wygaśnięcia zobowiązania podatkowego jest przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych. Przeniesienie to następuje na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, w zależności od tego czyj dochód stanowi podatek, który ma zostać w ten sposób „zapłacony”. Przeniesienie takie następuje na wniosek podatnika, na podstawie umowy między podatnikiem a odpowiednim organem administracji. W przypadku zawarcia takiej umowy organ podatkowy wydaje decyzje stwierdzającą wygaśnięcie zobowiązania podatkowego.

7. Przejęcie własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym

Ta forma wygaśnięcia zobowiązania podatkowego jest dość intuicyjna i polega na przymusowym doprowadzeniu do spełnienia zobowiązania podatkowego poprzez dokonanie egzekucji z majątku dłużnika.

8. Umorzenie zaległości

Umorzenie zaległości jest instytucja prawną służącą do zaniechania działania przez organy podatkowe, w przypadkach, które nie rokują na pomyślne doprowadzenie do wygaśnięcia zobowiązania podatkowego w sposób, który mógłby doprowadzić do faktycznego zaspokojenia wierzyciela podatkowego.

Sytuacja taka zachodzi np. w sytuacji, gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne lub w sytuacji, gdy kwota zaległości podatkowej nie przekracza pięciokrotnej wartości kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym. Obecnie koszt upomnienia w postępowaniu administracyjnym wynosi 16 zł.

9. Przedawnienie

Zgodnie z art. 70. §1. Ordynacji podatkowej Zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku, zgodnie a §8. nie ulegają jednak przedawnieniu zobowiązania podatkowe zabezpieczone hipoteką lub zastawem skarbowym, jednakże po upływie terminu przedawnienia zobowiązania te mogą być egzekwowane tylko z przedmiotu hipoteki lub zastawu.

Po okresie przedawnienia przestaje istnieć zobowiązanie podatkowe wraz z odsetkami między podatnikiem a wierzycielem podatkowym. Dzieje się tak z mocy prawa i nie jest potrzebna w tym zakresie oddzielna decyzja.

10. Zwolnienie z obowiązku zapłaty na podstawie art. 14m Ordynacji podatkowej

Zwolnienie to jest formą ochrony podmiotu, który zastosował się do wydanej ogólnej lub indywidualnej interpretacji podatkowej. Warunkiem uzyskania takiego zwolnienia jest spełnienie łącznie dwóch przesłanek:
– zobowiązanie nie zostało prawidłowo wykonane w wyniku zastosowania się do interpretacji;
– skutki podatkowe związane ze zdarzeniem, któremu odpowiada stan faktyczny będący przedmiotem interpretacji, miały miejsce po opublikowaniu interpretacji ogólnej albo po doręczeniu interpretacji indywidualnej.

11. Nabycie spadku w całości przez Skarb Państwa albo jednostkę samorządu terytorialnego

Jest to dość oczywista sytuacja, w której jednostka, będąca wierzycielem podatkowym nabywa spadek po podatniku. W takich przypadkach, aby uniknąć absurdalnych sytuacji, kiedy Skarb Państwa musi sam sobie zapłacić podatek dochodzi do wygaśnięcia zobowiązania podatkowego.